Ιστορικό σημείωμα

Αν και η βυζαντινή μνημειακή τοπογραφία έχει καταγραφεί συστηματικότερα από ότι οι προβυζαντινές θέσεις, ενδείξεις κατοίκησης στην ευρύτερη περιοχή των Πρεσπών εντοπίζονται ήδη από τη Νεολιθική εποχή, ενώ έχουν καταγραφεί και αρχαιολογικά ευρήματα που χρονολογούνται στις εποχές του Χαλκού και Σιδήρου. Τα αρχιτεκτονικά σπαράγματα που βρίκονται

διάσπαρτα στο νησί του Αγίου Αχιλλείου καθώς και επιγραφές, μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού της ελληνιστικής-ρωμαϊκής εποχής, κατά πάσα πιθανότητα με την ονομασία "Λύκα". Οι δύο λίμνες, που στην αρχαιότητα καταγράφονται ως Μικρή και Μεγάλη "Βρυγηίς" υπήρξαν από τον 5ο αι. π.Χ. τμήμα της επικράτειας του μακεδονικού κράτους ενώ αργότερα αποτέλεσαν έδαφος της ρωμαϊκής επαρχίας του Ιλλυρικού.

Από τον 9ο αι. μ.Χ. οι Πρέσπες εμπίπτουν στην επικράτεια εδαφικής διεκδίκησης και ανταγωνισμού μεταξύ Βούλγαρων και Βυζαντινών. Στα τέλη του 10ου αιώνα ο Βούλγαρος Τσάρος Σαμουήλ έκανε τη Πρέσπα επίκεντρο της εξουσίας του, επιλέγοντάς τη για έδρα των ανακτόρων του και ιδρύοντας τη Βασιλική του Αγίου Αχιλλείου στην ομώνυμη νησίδα όπου και μετάφερε τα οστά του Αγίου, από τη Λάρισα. ο Βασίλειος ο Β' απώθησε τον Σαμουήλ επαναφέροντας τη βυζαντινή κυριαρχία στη περιοχή και σύμφωνα με τις μαρτυρίες έκτισε στη περιοχή δύο φρούρια, τη "Βασιλίδα" και το "Κωνστάντιον".

Μετά από μια περίοδο κατά την οποία η περιοχή γνώρισε διάφορους επιδρομείς και κατακτητές (Βούλγαρους, Νορμανδούς, Αλαμάνους, Φράγκους και Σέρβους), στα τέλη του 14ου αιώνα πέρασε, όπως και το σύνολο της Δυτικής Μακεδονίας στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Διοιηκητικά η Πρέσπα ανήκε αρχικά στο σαντζάκι και αργότερα βιλαέτι του Μοναστηρίου (Μπίτολα) ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα πέρασε στην επικράτεια του Αλή Πασά. Καθώς ωστόσο, η παρουσία της κεντρικής οθωμανικής εξουσίας δεν υπήρξε ιδιαίτερα αισθητή τη κυριαρχία άασκούσαν τοπικοί άρχοντες ενώ ταυτόχρονα αναπτύχθηκε μια μακρόχρονη μοναστική παράδοση η οποία αποτυπώθηκε στις μονές, τους ναούς και τα ασκηταριά γύρω από τις λίμνες.

Από τα μέσα 19ου αιώνα, ταυτόχρονα με τον αγώνα κατά της Οθωμανικής Κυριαρχίας, αναπτύσσονται τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και ο ελληνοβουλγαρικός ανταγωνισμός για τη Μακεδονία. Στην επανάσταση κατά των Τούρκων το 1878 αλλά και κατά τον Μακεδονικό αγώνα αναδείχθηκαν αγωνιστές από τη περιοχή όπως οι Νίκος και Στέφανος Νταλίπης από το ορεινό χωριό της Σφήκας, ο Καπετάν Κώτας από τη κοιλάδα των Κορεστίων Κορέστια και πολλοί άλλοι. Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου η περιοχή βρέθηκε υπό τον έλεγχο Γαλλικών στρατευμάτων. Με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913, το νότιο τμήμα των λιμνών κατοχυρώθηκε στην Ελλάδα ενώ τα σημερινά σύνορα οριστικοποιήθηκαν το 1924. Την ίδια περίοδο (1923-1924) τέσσερα χωριά της Πρέσπας (Λευκώνας, Λαιμός, Άγιος Γερμανός, Πύλη) δέχτηκαν οικογένειες προσφύγων από τον Πόντο. Λόγω των εμπορικών συναλλαγών με τα αστικά κέντρα αλλά και των εισοδημάτων τα οποία προέρχονταν από τους μετανάστες, κατά τον Μεσοπόλεμο η Πρέσπα γνώρισε μια σχετική ακμή, η οποία και δικαιολογεί το κτίσιμο πολλών σπιτιών αστικού τύπου κυρίως στον οικισμό του Άγιου Γερμανού.

Κατά τη δεκαετία του 40 η Πρέσπα γνώρισε τις δραματικές συνέπειες όχι τόσο της Κατοχής αλλά κυρίως του ελληνικού εμφυλίου κατά τον οποίο η περιοχή ελεγχόταν από τους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού ενώ, -ιδιαίτερα κατά τη τελική του έκβαση- βρέθηκε πολύ κοντά στη γραμμή των εχθροπραξιών (στην οροσειρά του Γράμμου και το Βίτσι). Μετά τον εμφύλιο, χωριά ερήμωσαν (Δασερή, Κρανιές, Αγκαθωτό, Πυξός, Σφήκα) ενώ πολλοί κάτοικοι εγκατέλειψαν τη περιοχή ως πολιτικοί πρόσφυγες.

τι ενώ πριν από τον πόλεμο στα γύρω χωριά κατοικούσαν  σχεδόν 7000 (6880 κατά την απογραφή του 1940) Πρεσπιώτες, κατά την απογραφή του 1951 καταγράφονται μόλις 1500 κάτοικοι. Ο εποικισμός κάποιων χωριών από Βλάχους κτηνοτρόφους της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας που έγινε το 1953τόνωσε δημογραφικά τη περιοχή μόνο παροδικά καθώς δεν ήταν αρκετός για να αναστρέψει τις τάσεις μετανάστευσης και γήρανσης του πληθυσμού.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, καθώς η Πρέσπα έχει αναδειχθεί σε περιοχή διεθνούς ενδιαφέροντος, ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων και μορφών τουρισμού και προσελκύοντας όλο και περισσότερους επισκέπτες, υπάρχουν κάποιες πρώτες ενδείξεις δημογραφικής ανάκαμψης.